Post-COVID Sindromu (PCS) nədir?
COVID-19 pandemiyası indiyə qədər görünməmiş viral pnevmoniya dalğasına səbəb olmuşdur. Ən çox təsirə məruz qalanlar yaşlı kişi xəstələr və hipertoniya, piylənmə və diabet kimi yanaşı xəstəliyi olan şəxslər olmuşdur. Xəstələr asimptomatik daşıyılıcıqdan atipik pnevmoniyaya, hiper-iltihabi reaksiyaya, tənəffüs çatışmazlığına və ARDS-ə qədər müxtəlif klinik formalarla müraciət edirlər. COVID-19-da hiperkoaqulyasiya və tromboemboliya riski də əhəmiyyətli dərəcədə artır.
Pandemiyanın başlanğıcında xəstəlikdən sağalma dövrünün Covid-19-u yüngül keçirənlər üçün 2 həftə, ağır keçirənlər üçün isə 4-6 həftə çəkdiyi düşünülürdü. Ancaq sonradan Covid-19-un 3-6 aya qədər davam edən müxtəlif şikayətlərə və sağlamlıq problemlərinə səbəb olduğu məlum oldu. Bununla bağlı Amerika Xəstəliklərin Kontrolu Mərkəzi (CDC) tərəfindən xəstəliyin aşağıdakı dövrləri müəyyən edilib:
Kəskin infeksiya
Post-kəskin hiperinflamasion xəstəlik (2-4 həftə)
Gec fəsadlar (>4 həftə)
Covid-19-un bəzi insanlarda niyə uzunmüddətli təsir göstərdiyi və ya digər sağlamlıq problemlərinə səbəb olduğu hələlik məlum deyil. Bu baxımdan insanın genetik quruluşu, yaşı, xroniki xəstəlikləri, yoluxdurucu doza, insanın immun sistemi, qəbul edilən dərmanların təsiri, daha əvvəl keçirilən infeksiyalar kimi mövzularda araşdırmalar davam edir.
Məlumdur ki, bir çox viruslar (məsələn, herpes virusları, HIV, HCV, HBV, EBV) müxtəlif xroniki sağlamlıq problemlərinə səbəb olur. Covid-19 ilə bağlı gələcəkdə aparılacaq uzunmüddətli tədqiqatlar post-covid sindromunun səbəbini aşkar edə bilər.
Post-COVID Sindromunun patogenezi
Davamlı hiperinflamasion prosesin nəticəsi?
Sahibin (xəstənin) viral rezervuarında davam edən virus aktivliyi?
Qeyri-adekvat (yetərsiz) anticisim cavabı?
Toxuma tropizmi, uzunmüddətli nəticələr?
PCS Risk Faktorları
Ağır gedişli xəstəlik
>50 yaş
Əsas (yanaşı) xəstəlik
Post-COVID-19 simptomları
Tənəffüs əlamətləri
Kardiovaskulyar simptomlar
Generalizə simptomlar
Nevroloji simptomlar
Qastrointestinal simptomlar
Əzələ-hərəkət sistemi
Psixiatrik simptomlar
Qulaq Burun Boğaz simptomları
Dəri əlamətləri
Ümumi simptomlar
Yorğunluq
Nəfəs darlığı
Öskürək
Oynaq və əzələ ağrıları
Yuxu pozğunluqları
Baş ağrısı
Yetkin yaşlı şəxslərdə COVID-19 ilə əlaqəli Multisistem İltihab Sindromu (MIS-A)
Təsdiqlənmiş və ya şübhəli SARS-CoV-2 infeksiyasından bir neçə həftədən sonra qızdırma, iltihab
markerlərinin yüksəlməsi və multiorqan zədələnməsidir.
MIS-C sindromu nədir?
Uşaqlarda Multisistem İltihab Sindromu (MIS-C) Covid-19 xəstəliyi ilə əlaqəli olduğu düşünülən ciddi bir vəziyyətdir. Covid-19 virusuna yoluxmuş uşaqların əksəriyyətində yüngül simptomlar olur. Bununla belə, MIS-C inkişaf edən uşaqlarda ürək, ağciyərlər, qan damarları, böyrəklər, həzm sistemi, beyin, dəri və ya gözlər kimi bəzi orqan və toxumalar ciddi iltihab formalaşır. Xəstəliyin əlamət və simptomları hansı orqanların zədələnməsindən asılıdır.